Mizah Dergileri Mezarlığı

Mizah dergileriyle ilgili düşünürken arşivimi yeniden gözden geçirdim; sadece bir ya da iki sayı yayımlanmış ne kadar çok mizah dergisi var. Cemal Süreya demiş ya: "bir dergi gibidir benim hayatım, bu yüzden ölmem, batarım"; mizahçılarınki de o hesap; batıyorlar ama yine de hep bir yerlerden çıkıp geliyorlar. Kendisi de bir kaç sayı yayımlanıp batmış olan "Çafçaf" dergisinde gördüğüm aşağıdaki karikatür söze gerek bırakmıyor...

Gazetelerin Ek Olarak Verdikleri Mizah Dergileri

Türkiye'de mizah dergileri, bir gazete veya basın-yayın kuruluşunun bünyesinde yer alsa da, esas olarak bağımsız yayımlanmıştır, ancak mizah tarihimizde, gazetelerin ek olarak verdiği mizah dergilerine de rastlamak mümkün. İlk akla gelen isim "Gırgır"; "Gün" gazetesinin eki olarak yayın hayatına başlayan "Gırgır" daha sonra bağımsız olarak yayımlanmaya başladı ve Türkiye'nin en çok satan mizah dergisi oldu. Aklıma gelen bu tür bir başka mizah dergisi, "Sabah" gazetesinin eki "Dolmuş". Bir de yakın zamanlarda "Milliyet"'in verdiği "Kirpi" var... Bu tür dergiler tutarsa, "Gırgır" örneğinde olduğu gibi bağımsız dergi olarak yollarına devam ediyor ama genellikle tutmuyor ve ömürleri kısa oluyor...

Gırgır, Sayı 1, 13 Ağustos 1972, Veb Ofset İleri Matbaacılık Anonim Şirketi Adına Sahibi: Haldun Simavi; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Yüksel Baştunç; Müessese Müdürü: Kemal Kınacı.

Dolmuş, Sabah Gazetesiyle Parasiz Verilir, Sayı 1, 18 Ocak 1986, Yönetmen: Muzaffer Abayhan.

Kirpi, Miliyet'in Ücretsiz Haftalik Mizah Dergisi, Sayı 1, 8 Haziran 2003, Milliyet Gazetecilik AŞ Adına Sahibi: Aydın Doğan, Genel Yayın Yönetmeni: Mehmet Y. Yılmaz; Yayın Yönetmeni: Yalvaç Ural; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Eren Güvener; Yayın Koordinatörü: Orhan Alev.

Güncelleme: Yorumuyla katkıda bulunan Devrim Gür'e hatırlattığı için teşekkür ederim; bir de "Günaydın" gazetesinin verdiği "Laklak" dergisi vardı.

Türkiye'de Mizah Dergileri

A.Ertuğrul Timur'un "Medyanoz" sitesindeki "Türk Mizah Dergiciliğinin Dünü, Bugünü" başlıklı çalışmasını inceliyorum. Çalışma beş bölümden oluşuyor:

Birinci Bölüm:
Osmanlı'dan Cumhuriyet'e
İkinci Bölüm:
Gırgır Efsanesi ve Baskılar
Üçüncü Bölüm:
Limon, Hıbır ve Lemandan Bölünmeler
Dördüncü Bölüm:
Cumhuriyet Dönemi Diğer Dergileri
Beşinci Bölüm:
Kronolojik Bilgiler ve Genel Değerlendirme

Firkrimce, takdire değer bir çaba. Kuşkusuz eksikleri var, ancak bu konudaki temel bilgileri derlemesi açısından faydalı. Çalışmayla ilgili, yazarı A.Ertuğrul Timur ile Karikatürcü Levent Elpen arasındaki tartışma "Karikatür Haber" Blogunda izlenebilir.

Yazar, 1852-2008 yılları arasında Türkiye'de yayımlanan mizah dergilerinin dökümünü yaptığı listenin sonuna şu notu eklemiş:

Mutlaka belirleyemediklerimiz vardır. Bildirildiği takdirde eklenecektir. Yerel ve belirli bir kesime hitap edenler  (okul dergileri gibi) eklenmemiştir.

Yazarın çalışmasına katkıda bulunak amacıyla, yukarıda sözünü ettiğim listede yer almayan mizah dergilerini künyeleriyle birlikte veriyorum. Bunlar bir ya da iki sayı yayımlanmış olsa da, yazarın kriterlerine uygun dergiler; yani "yerel olmayan" ve "belirli bir kesime hitap etmeyen" dergiler:

Pişmiş Kelle, Sayı 1, 2 Mart 1990, Sahibi: Milliyet Gazetecilik AŞ Adına Kemal Kınacı; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Eren Güvener.

Fos, Sayı 1, 25 Şubat 1994,
Pressium Basın Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.adına İmtiyaz Sahibi:
Özgür Yici; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Ertan Türkmen; Editör: Erdal
Türkmen.

Cümbür, Sayı 1, 15 Mart
1994, İzyay İzmir Basın-Yayın Tic. Ltd. Şti. Adına Sahibi: Ragıp Buliç;
Genel Yayın Yönetmeni: Tayyip Saraç; Yazı İşleri Müdürü: M. Fatih Toksal.

Çafçaf, Sayı 1, 16 Temmuz 1994, Tiyatrol Görsel Etkinlikler Limited Şirketi Adına Sahibi Mesut Ekener; Genel Koordinatör: Cengiz Özkan; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Rahmi Çakmak

Biber, Sayı 1, 17 Eylül 1994, Tiyatrol Görsel Etkinlikler Ltd. Şti. Adına Sahibi: İhsan Aydın; Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: İhsan Aydın.

Kırmızı Alarm, Sayı 1, 18 Mayıs 2003, Yayıncı: İstiklal Gz. Mat. Reklamcılık ve Ltd. Şti.; İmtiyaz Sahibi: N. Neşe Yurdakul; Yayın Yönetmeni: Behzat Taş; Mizah Yönetmeni: Faruken Bayraktare; Yazı İşleri Sorumlu Md.: Özlem Yurtçu.

Beni İlgilendirmediği Halde Hoşuma Gittiği İçin Çizdiğim Şeyler

Haslet Soyöz tam sayfa işler yapardı; "Beni İlgilendirmediği Halde Hoşuma Gittiği İçin Çizdiğim Şeyler". Yanlış hatırlamıyorsam ilk önce "Çivi" mizah gazetesinde/dergisinde başlamıştı bu seriye; sonra "Cumhuriyet"te, daha sonra da "Milliyet"in "Aktüalite" ekinde sürdürdü. Bu işlerin bir kısmı Soyöz'ün kitabında da (Milliyet Yayınları, İstanbul, 1996) yer aldı.

Aşağıda Semih Poroy'un kaleminden Soyöz'ün "Beni İlgilendirmediği Halde Hoşuma Gittiği İçin Çizdiğim Şeyler" serisinin parodisi:

Engin Ergönültaş'ın Kitap Resimlemeleri

Daha önce usta bir çizerin, Haslet Söyöz'ün yaptığı kitap resimemelerinden söz etmiştim. Bu kez, bir başka usta bir çizerin, Engin Ergönültaş'ın, Rıfat Ilgaz'ın "Bacaksız Kamyon Sürücüsü" (Cem Yayınevi Çocuk Dizisi, İstanbul, 1977) kitabı için yaptığı çizimleri web günlüğüme aktarıyorum. Ergönültaş'ın esnek bir deseni var; bir çok farklı işe yakışıyor; çizgi roman, karikatür, illüstrasyon...

Ruhi Görüney

Çocukluğumda sahip olduğum bir kaç karikatür kitabından biri, Semih Balcıoğlu ve Ferit Öngören'in hazırladığı "50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü" (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973) idi. Bu kitabın hemen her sayfasını ezberlemiştim. Bu kitapta en çok ilgimi çeken çizerlerden biri de Ruhi Görüney'di. Bu olabildiğince naif çizerin kitaptaki üç karikatürü hafızama kazınmıştı. Yıllar sonra Görüney'in bir karikatürüne Simavi Karikatür Yarışması sergisinde rastladım. Bu karikatürü de çok sevdim, hatta çizgili günlüğüme bu karikatürle ilgili not düştüm. Sonra bir gün İstanbul'da bir kırtasiyecide Görüney'in suluboya bir resminin yer aldığı bir kartpostal gördüm.

Karikatürcüler Derneği'nin Internet Sitesi'nde Görüney'in 2006 yılında aramızdan ayrıldığı bilgisi yer alıyor. Yakın zamanda da (25 Ağustos-11 Eylül 2008), Karikatür Vakfı Galerisi‘nde Görüney'in resim ve karikatür sergisi açıldı.

Görüney hakkında, Semih Balcıoğlu ve Ferit Öngören'in hazırladığı "50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü" kitabında yer alan tanıtım yazısı ve fotoğrafı. Bir küçük not: Semih Balcıoğlu'nun gözden geçirerek yayımladığı bu kitabın yeni baskısında Ruhi Görüney'e yer verilmemiş ("Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Karikatürü", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1998).

1942'de İstanbul'da doğmuş. Eğitimine bir süre ara vermiş, şimdi Güzel Sanatlar Akademisi’nde öğrenci... Askerliğini yapmış. Önceleri resim yaparmış. Vazgeçmiş, karikatür çizmeye başlamış. Yarışma ve karma sergilere katılmış. İki ödül kazanmış. Son Evrensel Barış Şenliği karikatür yarışmasında ikincilik, Ankara Sanat Tiyatrosu “Çiyiltepe” karikatür yarışmasında birincilik. Sinirli ve balık tutmasını sever. Müzik dinlerken çizer. Biraz klasik gitar çalar. Bir ara “Ustura” ya çizmiş, gazetede çalışmış, tiyatro ile uğraşmış, pantomim yapmış. Geçimini temin etmek için her kalıba girip çıkmış. Spor yapar, fakat Spor-Toto oynamaz.

Görüney hakkında Karikatürcüler Derneği'nin Internet Sitesi'nde yer alan tanıtım yazısı ve fotoğrafı:

Yarışma ve sergilere katılmış, ödüller almış.Evrensel Barış Şenliği karikatür yarışmasında ikincilik, Ankara Sanat Tiyatrosu “Çiğiltepe” karikatür yarışmasından birinciliği var. Sanatçı çizerken müzik dinlemesini sever, biraz da klasik gitar çalarmış. Bir aralar “Ustura” dergisne de çizmiş, gazetede çalışmış. Tiyatro çalışmalarına katılmış ve pandomim yapmış. Geçimini temin etmek için her kalıba girip çıkmış. Ruhi Görüney, 7 mayıs 2006 tarihinde aramızdan ayrılmıştır.

Ruhi Görüney'in "50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü" kitabındaki üç karikatürü:

Görüney'in Simavi Karikatür Yarışması Sergis'nde yer alan karikatürü:

Yukarıdaki karikatür üzerine çizgili günlüğüme düştüğüm not:

Ruhi Görüney'in "Gemiler" isimli suluboya çalışması: