Karikatürcüler İçin Yazılan Kitaplar

Ressamlar için çok kitap yazılır da, karikatürcüler için pek kitap yazılmaz. Bu, bizde de başka ülkelerde de böyle. "Karikatürcüler için yazılan kitaplar" derken, karikatürcüler için hazırlanan albümlerden veya onların anılarını bir araya getiren, ya da "ithaf" (tribute) biçimindeki kitaplardan söz etmiyorum. Benim asıl kastettiğim; bir karikatürcünün hayatını, sanatını analitik bir biçimde ele alan, onun karikatür sanatı açısından yerini ve önemini tespit eden ve önemli karikatürlerini çözümleyen çalışmalar.

Joel Smith'in, Saul Steinberg: Illuminations isimli kitabını okuyorum. Smith'in kitabı kafamdaki konsepte bir örnek (Yale University Press, New Haven, 2006).

Bizde tam olarak Smith'in kitabı gibi bir kitap yok. Bu notu düştükten sonra, karikatürcüler için veya karikatürcüler hakında yazılan kitapları üç başlık altında toplayabiliriz:

1) "Derleme" Biçimindeki Kitaplar: Bu kitaplarda, karikatürcülerin anıları, onlar hakkında yazılan yazılar ve karikatürlerinden örnekler bir araya getiriliyor. Cemal Nadir Güler için yazılan kitaplar tipik olarak derleme biçimindeki kitaplar. Bunun dışında, Burhan Solukçu ve Semih Balcıoğlu kitapları da bu kategoride sayılabilir. Sevgi Türker Terlemez'in Fransız çizer Plantu için hazırladığı Plantu, Kanatlar ve Eller kitabı da benzer bir biçimde hazırlanmış. Ayrıca, Turgut Çeviker'in editörlüğünü üstlendiği Güldiken dergisinin karikatürcülere ayrılmış özel sayılarının, dergi formatında olmakla birlikte, kitap formatındaki bazı çalışmalardan daha ayrıntılı ve doyurucu bilgilere yer verdiğine de işaret etmemiz gerekiyor.

Hilmi Yücebaş, Bütün Cepheleriyle Cemal Nadir, Duygu Matbaası, İstanbul, 1950.

Hilmi Yücebaş, Cemal Nadir ve Amcabey, Dizerkonca Matbaası, İstanbul, 1955.

Kamil Yavuz, Cemal Nadir Caddesi, Keskin Color Matbaası, İstanbul, 2002.

Cihan Demirci, Cemal Nadir 100 Yaşında, Karikatürcüler Derneği Yayınları, Ankara, 2002.


Kürşat Coşgun, Emeğin Çizeri, Çizginin Emekçisi: Burhan Solukçu, Çınar Yayınları, İstanbul, 2006.

Alpay Kabacalı, Çizginin Evrensel Boyutu Semih Balcıoğlu, Gürer Yayınları, İstanbul, 2008.

Sevgi Türker Terlemez, Plantu, Kanatlar ve Eller, Papirüs Yayınları, İstanbul, 2005.

Güldiken, Turhan Selçuk Özel Sayısı, Güz 94, Sayı 5.


Güldiken, Ferruh Doğan Özel Sayısı, Güz 99, Sayı 19.

2) Biyografi veya Anı Biçimindeki Kitaplar: Oğuz Aral hakkındaki Mizahın Abisi Oğuz Aral kitabı başarılı bir biyografik çalışma. Aydın Engin'in Tan Oral ile yaptığı nehir söyleşiyi de bu kategori içinde değerlendirilebilir. Karikatürcüler pek anı yazmaz. Bildiğim istisnasi örneklerden biri Ratip Tahir Burak'ın Hapishane Hatıraları. Anı biçiminde kaleme alınan, daha yakın tarihli örnekler ise Semih Balcıoğlu'nun anı kitapları. Bu kategoriye, karikatürcüler hakkında değil ama mizah dergileri hakkında orada çalışan çizerler tarafından yazılan anı biçimindeki kitapları da ekleyebiliriz. Örneğin; Nurdoğan K. Gülen ve Ergin Gülen'in Çarşaf dergisini anlattıkları Şaka Satıcıları ve Murat Kürüz'ün Gırgır dergisini anlattığı Son Efsane Gırgır kitapları.

Korhan Atay ve Kumru Akşit, Mizahin Abisi Oğuz Aral, Doğan Kitap, İstanbul, 2008.


Aydın Engin, Kitabın Adı Budur: Tan Oral Kitabı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005.


Ratip Tahir Burak, Hapishane Hatıraları, Güven Yayınevi, 1961.


Semih Balcıoğlu, Önce Çizdim, Sonra Yazdim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.


Semih Balcıoğlu, Memleketimden Karikatürcü Manzaraları, Can Yayınları, İstanbul, 2003.


Nurdoğan K. Gülen ve Ergin Gülen, Şaka Satıcıları, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2005.


Murat Kürüz, Son Efsane Gırgır, Epsilon, İstanbul, 2007.

3) Bilimsel Çalışmalar: Yukarıda değindiğim gibi, karikatürcüler hakkında yazılmış gerçek anlamda, sosyal bilimler araştırma, analiz ve sunum yöntemlerini kullanan bir çalışma bildiğim kadarıyla yok. Ancak bu kategori içinde değerlendirilebilecek iki çalışmadan söz edebilirim: Levent Cantek'in Markopaşa mizah dergisi hakkında yazdığı Markopaşa, Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi ve Nazife Güngör'ün Turhan Selçuk'un Abdülcanbaz karakteri üzerine yazdığı Abdülcanbaz, Turhan Selçuk'tan İnsan Manzaraları kitapları. Bir de şuna değinmeden geçmeyeyim; yine Levent Cantek'in derlediği Çizgili Kenar Notları, aslında bir Engin Ergönültaş kitabı.

Levent Cantek, Markopaşa: Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi, İletişim, İstanbul, 2001.


Nazife Güngör, Abdülcanbaz: Turhan Selçuk'tan İnsan Manzaraları, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2008.


Levent Cantek (Der.), Çizgili Kenar Notları, İletişim, İstanbul, 2007.